Onderzoekers van Radboudumc in Nijmegen ontwikkelen een vaccin tegen malaria op basis van een genetisch verzwakte parasiet. De eerste resultaten zijn veelbelovend en kunnen een doorbraak betekenen voor de bescherming van kwetsbare bevolkingsgroepen wereldwijd.
Malaria blijft een ernstige en wereldwijde door muggen overgebrachte infectieziekte, vooral in tropische gebieden. Hoewel malaria niet endemisch is in Nederland, worden er jaarlijks ongeveer 150 tot 300 gevallen van malaria gemeld. De meeste van deze gevallen worden veroorzaakt door Plasmodium falciparum, het meest gevaarlijke type malariaparasiet. De twee meest gebruikte malariavaccins maken gebruik van stukjes parasiet-eiwitten, maar deze bieden tot nu toe slechts beperkte bescherming. Daarom zoeken wetenschappers continu naar effectievere vaccins die een bredere en sterkere immuunrespons kunnen opwekken.
In Nijmegen wordt gewerkt aan een nieuw concept: immunisatie met een genetisch verzwakte (geattenueerde) malariaparasiet. Deze parasiet kan de lever bereiken maar ontwikkelt zich niet volledig, waardoor die geen ziekte kan veroorzaken, maar het immuunsysteem wel tot een natuurlijke afweerreactie prikkelt.
Het eerste generatie vaccin, GA1, bevatte een parasiet met twee verwijderde genen. GA1 was veilig en veroorzaakte geen doorbraakinfecties, maar bood slechts beperkte bescherming: slechts 1 van 8 vrijwilligers was beschermd tegen malaria na blootstelling aan de ziekteverwekker.
Daarna ontwikkelden onderzoekers GA2, een tweede generatie parasiet die iets minder verzwakt is en zich langer in de lever kan ontwikkelen. Hierdoor komt het immuunsysteem met een uitgebreidere en effectievere afweer.
In een kleine studie kregen 9 gezonde vrijwilligers driemaal een muggenbeet met GA2, gevolgd door blootstelling aan een malaria-infectie. Acht van de negen proefpersonen waren beschermd en kregen geen malaria. Dit is een aanzienlijk betere uitkomst dan huidige vaccins bieden. Waarom de 9e persoon niet werd beschermd, is nog onduidelijk en wordt onderzocht.
Vooralsnog gaat het om een proof-of-concept studie; vervolgstappen zijn nodig om het vaccin geschikt te maken voor brede toepassing. Onderzoekers werken aan productie op grotere schaal en kijken naar het potentieel van een enkele toediening in plaats van meerdere muggenbeten.
Daarnaast is er aandacht voor de immunologische verschillen bij de beoogde doelgroep, kinderen in Afrika, waar eerdere malariavaccins minder goed presteerden door factoren als eerdere infecties, ondervoeding en diverse parasietstammen. Het consortium werkt aan aanvullende strategieën en combinaties van parasietstammen voor optimale bescherming.
De gebruikte genetisch gemodificeerde parasieten zijn tot nu toe in gecontroleerde onderzoeken toegepast bij gezonde vrijwilligers in Nederland. Uitgebreide veiligheidschecks en regelgeving zorgen ervoor dat het genetisch verzwakte vaccin geen risico op verspreiding in het milieu vormt. Toekomstige klinische studies en productie-infrastructuur zijn in ontwikkeling voor grotere toepassingen.
Referentie
Lamers OAC, Franke-Fayard BMD, Koopman JPR, et al. Safety and Efficacy of Immunization with a Late-Liver-Stage Attenuated Malaria Parasite. N Engl J Med 2024;391:1913-23
Naar boven
