Wereldwijd kampen tientallen miljoenen mensen met genitale schistosomiasis. Schistosomiasis wordt veroorzaakt door een parasitaire worm die zijn weg baant door de huid richting de bloedvaten van de blaas en andere organen in het bekken. Schistosomiasis is te vinden op de WHO-lijst van verwaarloosde tropische ziektes en treft voornamelijk de allerarmsten in de samenleving. Genderongelijkheid en stigmatisering werken de verspreiding van de ziekte in de hand en belemmeren de bestrijding ervan. Nieuwe initiatieven, waaronder de Zambiaanse studie Zipime Weka Schista! – dat ‘Do self-testing, sister!’ betekent–, zijn opgezet om daar verandering in te brengen.
Genitale schistosomiasis bij vrouwen (‘female genital schistosomiasis’, FGS) wordt veroorzaakt door de parasiet Schistosoma haematobium. S. haematobium komt voor in zoetwatermeren en rivieren in Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara en in het oostelijke mediterrane gebied. De larven graven door de huid naar de aderen rond de blaas en andere organen in het bekken. Daar groeien de larven uit tot volwassenen en legt elke vrouwelijke worm tot wel honderden eieren. De eitjes werken zich met behulp van enzymen en stekels door de blaaswand heen en worden via de urine uitgescheiden, waarna de cyclus opnieuw begint. De wormen kunnen 30-40 jaar lang in de bloedbaan blijven.
Circa 30-75% van de vrouwen die geïnfecteerd zijn met S. haematobium ontwikkelen FGS. FGS treedt op wanneer de eieren van de parasiet terechtkomen in de voortplantingsorganen. Dit kan leiden tot pijn, ontstekingen en littekenvorming. De ziekte wordt in verband gebracht met een verminderde vruchtbaarheid en miskramen. Daarnaast hebben patiënten met FGS een verhoogd risico op een hivi-besmetting, en waarschijnlijk ook een verhoogd risico op een HPV-besmetting en baarmoederhalskanker.
Hoewel mannen ook besmet kunnen raken met S. haematobium, worden vrouwen buitenproportioneel getroffen door genitale schistosomiasis. Dit heeft enerzijds te maken met de genderspecifieke rolverdeling waarmee veel vrouwen in de gebieden waar de parasiet leeft te maken hebben. Zij houden zich vaker bezig huishoudelijke taken, zoals de was doen, waardoor zij meer in aanraking komen met besmet water.
Ook het diagnosticeren van FGS verloopt vaak moeizaam. Naast de beperkte toegang tot gespecialiseerde gynaecologische zorg, heerst er een stigma rond de seksuele gezondheid van vrouwen. Genitale klachten bij vrouwen worden vaak ten onrechte toegeschreven aan de menstruatie of een soa. Onderwerpen als pijnlijke seks, vaginale uitscheiding en verminderde vruchtbaarheid zijn veelal moeilijk bespreekbaar, met name in culturen waar de sociale status van de vrouw sterk verbonden is met haar vruchtbaarheid. Het gevolg hiervan is dat vrouwen en zorgverleners te laat aan FGS denken en de parasiet ondertussen onomkeerbare schade kan aanrichten.
Er is een effectieve behandeling beschikbaar voor infecties met S. haematobium. Met een eenmalige gift van praziquantel kunnen volwassen wormen gedood worden. Toch lukt het niet goed genoeg om de behandeling bij de juiste patiënten te krijgen. Praziquantel wordt bijvoorbeeld in populaties die kwetsbaar zijn voor de infectie op scholen uitgedeeld aan kinderen, maar meisjes gaan minder vaak naar school.
De aandacht voor de problemen rond FGS groeit en nieuwe initiatieven zijn gericht op het verbeteren van de diagnostiek en behandeling. In de Zipime Weka Schista!-studie worden verschillende strategieën ingezet om bewustzijn te creëren over FGS onder vrouwen, zorgverleners en gemeenschappen. Daarnaast worden zelftests beschikbaar gesteld, zodat de diagnostiek buiten het ziekenhuis in een lokale kliniek kan plaatsvinden. Momenteel wordt onderzocht of de zelftests gecombineerd kunnen worden met een test voor hiv, HPV en Trichomonas vaginalis.
Schistosomiasis is op de WHO-lijst van verwaarloosde tropische ziektes geplaatst om zo meer aandacht te krijgen van overheden en gezondheidsorganisaties. Nieuwe initiatieven en onderzoeken zijn voorzichtige signalen dat de ziekte zijn vergeten status begint te verliezen en dat er serieuze stappen gezet worden om de getroffen gemeenschappen te voorzien van de juiste handvatten om de parasiet te bestrijden.
Referentie
Naar boven
